انفجار کپسول اکسیژن

در روزهای اخیر شاهد حوادث ناگواری در خصوص انفجار و آتش سوزی ناشی از کپسول اکسیژن و سایر مخازن تحت فشار در محیط‌های صنعتی و بیمارستانی بوده‌ایم. هر ظرف تحت فشار که فشار سیال داخل آن از یک بار بیبشتر باشد طبق دستورالعمل های مربوطه ظرف تحت فشار محسوب می شود. هر مخزن تحت فشار به دلیل فشار بالای مایعات و گازهای داخلش یک خطر بالقوه محسوب می‌شود. با تمهیداتی از قبیل بازرسی دوره ای مخازن تحت فشار می‌توانیم ایمنی این تجهیزات را تامین نموده و ریسک را به حداقل برسانیم. در این مقاله انواع و کاربرد هر یک از مخازن تحت فشار با مصارف صنعتی، بیمارستانی و خانگی را بررسی نموده و تمامی اقدامات لازم در جهت افزایش ایمنی را برمی‌شمریم. لازم به ذکر است که همه انواع کپسول‌ اکسیژن و سایر سیلندرهای تحت فشار بایستی طبق استاندارد مربوطه به صورت ادواری مورد بازرسی (و در صورت نیاز تست هیدرواستاتیک) قرار گرفته و گواهینامه سلامت دریافت کنند. بازرسی‌های ادواری می‌تواند نقش مهمی در کاهش حوادث مخازن تحت فشار ایفا نماید.

رفتار اکسیژن با هوا، هوای فشرده، نیتروژن و دیگر گازهای خنثی متفاوت است. اکسیژن بسیار واکنش‌پذیر است. اکسیژن خالص که بصورت فشرده در سیلندر ذخیره می‌شود می‌تواند شدیداً با بعضی از مواد مانند روغن و گریس واکنش دهد. سایر مواد ممکن است در مجاورت اکسیژن دچار حریق خود به خودی شوند. تقریباً اکثر مواد شامل منسوجات، لاستیک‌ها و حتی فلزات در مجاورت با اکسیژن شدیداً مشتعل می‌شوند.

حتی افزایش ناچیز میزان اکسیژن در هوا از میزان موجود به صورت طبیعی، می‌تواند شرایط خطرناکی ایجاد کند که موجب آسان‌تر شدن شروع حریق، بالاتر رفتن دمای شعله و شدت حریق نسبت به هوای عادی گردد. نشت شیر یا شلنگ حاوی اکسیژن در اتاقی که هوای آن تهویه نمی‌شود می‌تواند سریعاً باعث افزایش غلظت اکسیژن در هوا و ایجاد شرایط فوق گردد. َعوامل اصلی که می تواند موجب حریق و انفجار در هنگام استفاده از کپسول اکسیژن گردند، به شرح ذیل می‌باشد:

کپسول اکسیژن از یک مخزن استوانه‌ای شکل فلزی و مجموعه مانومتر شامل (گیج فشار و شیر و رگلاتور خروجی و …) تشکیل شده است. اجزای مجموعه مانومتر عبارتند از:

کارفرمایان بر طبق مقررات باید نسبت به ارزیابی خطر در محیط کار خود اقدام نمایند. ایشان بایستی به طور منطقی کلیه راهکارهای اجرایی را به منظور ایجاد شرایط ایمن برای کارگران و پرسنل خود بکار گیرند. یک بررسی دقیق خطر در زمان استفاده از اکسیژن به منظور  ارزیابی ریسک باید صورت پذیرد. اشباع محیط از اکسیژن خالص عموماً خطرآفرین است. منظور از «اشباع اکسیژن» افزایش غلظت اکسیژن در هوا نسبت به شرایط عادی می باشد. اکسیژن بی رنگ، بی بو و بی‌مزه است. این امر موجب می‌شود اشباع اکسیژن توسط حواس پنجگانه انسان درک نشود.

این کپسول‌ها به دلیل فشار بالای گاز درون آنها می‌توانند همچون یک بمب متحرک بوده و عدم رعایت نکات ایمنی، عواقب جدی و جبران ناپذیری می‌تواند به همراه داشته باشد. موارد ذیل ابتدایی ترین اموری است که تمامی تکنسین‌ها و کسانی‌ که به هر نحوی با این سیلندرها سر و کار دارند بایستی به صورت جدی مدنظر داشته باشند:

1. روغن دشمن اصلی کپسول اکسیژن است.  آلودگی شیر کپسول اکسیژن به روغن به معنای آتش زدن فتیله یک بمب مهیب است. بنابراین در هنگام کار با کپسول اکسیژن دقت کنیم که دست و دستکش و لباس‌مان آلوده به روغن نباشد.
2. در زمان جوشکاری و برشکاری از فلاشبک یا شیرهای یک طرفه استفاده شود تا در مواقع وقوع حادثه از برگشت حریق جلوگیری کند.
3. شیرها را آهسته باز و بسته کنید. بازکردن سریع خصوصاً شیر‌های کپسول اکسیژن منجر به خروج سریع اکسیژن در یک لحظه خواهد شد. همچنین آنها را تا حدی باز و بسته کنید که جریان گاز قطع شود و فشار بی مورد وارد نکنید.
4. در هنگام باز کردن شیر کپسول اکسیژن دقت شود که فشارسنج (گیج فشار) پشت به فرد باشد تا از خطر احتمالی شکستن مانومتر و پرتاب به داخل چشم فرد یا افراد حاضر در محل جلوگیری گردد.
5. به صورت دوره‌ای تمامی اتصالات مورد استفاده در کپسول اکسیژن همچون رگلاتور گاز، شیلنگ را مورد بررسی قرار بدهید.
6. همیشه فرض آن است که تمامی سیلندرها پر هستند. بنابراین در باز کردن شیر کپسول اکسیژن با احتیاط عمل کرده و سعی کنید کپسول های خالی و پر را همیشه جدا نمایید.
7. از هرگونه ضربه به بدنه سیلندر خودداری نمایید.
8. از کپسول اکسیژن همیشه به صورت ایستاده استفاده نمایید.
9. در صورت امکان آن را با طناب و یا تسمه به دیوار نصب نمایید.
10. کپسول اکسیژن را نزدیک مواد شیمیایی، روغنی و یا مواد قابل احتراق جدا خودداری نمایید.
11. در محوطه نگهداری کپسول اکسیژن همیشه کپسول خاموش کننده مخصوص در دسترس قرار داشته باشد.
12. سیلندرهای مخصوص اکسیژن را در دسترس کودکان و نوجوانان قرار ندهید.
13. هرگز از اکسیژن به عنوان هوای تحت فشار استفاده نکنید.
14. قبل از شروع بهره‌برداری کپسول‌های اکسیژن باید آن را مورد بازدید قرارداده و مطمئن شوید که به روغن یا گریس آلوده نیست و شیر آن سالم است.
15. تخلیه کامل اکسیژن از کپسول مجاز نیست. باید توجه داشت که اکسیژن باید با حداقل فشار بین ۱تا ۲ اتمسفر در کپسول باقی بماند تا از ورود گازهای قابل انفجار احتمالی موجود در محیط به داخل کپسول جلوگیری به عمل آید.

شما برای کار کردن با گاز و سیلندر اکسیژن باید از دستکش‌های مخصوص و ضدچربی و روغن استفاده نمایید. به دلیل آنکه کپسول اکسیژن و گاز اکسیژن به چربی و روغن بسیار حساس و قابل اشتعال هستند. به طور مثال اگر شما شیر سیلندر را باز کرده و دست‌تان یا لباس‌تان روغنی باشد کپسول به سرعت اتش گرفته و امکان داخل کشیدن شیر و انفجار احتمالی سیلندر و آتش سوزی و پرتاب بلند و با فشار در سیلندر وجود دارد. لذا  نکات ایمنی را باید به درستی و با دقت بسیار زیاد رعایت نمود:

هر کپسول اکسیژن مجهز به یک رگلاتور فشار است. شما باید مطمئن باشید که توان فشار رگلاتور از فشار داخلی یک سیلندر پر از اکسیژن کمتر نباشد. رگلاتورهایی که برای جوشکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند باید با استاندارد BS EN ISO 2503  مطابقت داشته باشند. رگلاتورهای موجود با استانداردهایی ساخته شده‌اند که در حال حاضر مورد قبول نیستند (مانند BS 5741 و BS 7650 و BS EN 585). این رگلاتورها ممکن است برای فشار بالای ۲۰۰ BAR مناسب نباشند. اگر در این خصوص تردیدی وجود دارد باید از سوی فروشنده و یا تولید کننده کنترل گردد.

شیلنگ های مخصوص گاز اکسیژن برای مصارف مختلف و تحت استاندارهای مختلفی تولید و استفاده می شوند. شیلنگ‌های قابل انعطاف اکسیژن که برای جوشکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند باید با استاندارد BS EN 559  و BS EN 739 مطابقت داشته باشند.